CHP: Ne zaman ve nasıl kuruldu, ne zaman iktidara geldi?

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) hakkında merak edilenleri sizler için derledik.

CHP ne zaman kuruldu?

CHP, 9 Eylül 1923 tarihinde “Cumhuriyet Halk Fırkası” adı ile kuruluşunu gerçekleştirmiştir.

Aslında resmi kuruluş tarihi 11 Eylül 1923‘tür. İçişleri Bakanlığı’na kuruluş dilekçesinin sunulma tarihi ise 23 Ekim 1923‘tür. Fakat kuruluş tarihi olarak, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti‘nin, Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi‘ni onayladığı tarih olan, 9 Eylül 1923 tarihi kabul edilmektedir.

9 Eylül’ün seçilmesinin en büyük sebebi, İzmir’in Yunan işgalinden kurtuluş günü olmasıdır. Cumhuriyet Halk Fırkası’nın (CHF) ismi, 1935 yılına gelindiğinde Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) olarak değiştirildi. 1935 yılında yapılan değişim bununla sınırlı kalmamıştı. Nitekim yapılan değişiklikle Kemalizm kavramına ilk defa parti programında yer verilmişti.

CHP nasıl kuruldu?

Cumhuriyet Halk Fırkası’nın öncülü olan kuruluş, Sivas Kongresi’nde temeli atılan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti‘dir. Öte yandan Sivas Kongresi, CHP’nin Birinci Kurultayı olarak kabul edilmektedir.

TBMM’nin açılışının ardından 1921 yılında Mustafa Kemal Atatürk tarafından TBMM’de Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu‘nun kurulması istenmiştir. Daha sonra bu gruba dahil olanlar “Birinci Grup“, dahil olmayanlar ise “İkinci Grup” olarak adlandırılacaktı.

Mustafa Kemal Atatürk, bir süre sonra TBMM’de bulunan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Grubu’nun bir partileşmesini istemiş ve bu düşüncesini farklı zamanlarda dile getirmiştir.

8 Nisan 1923’te Mustafa Kemal Atatürk tarafından seçimlere ilişkin ve “Dokuz Umde” olarak bilinen bir beyanname yayımlandı. Bu beyanname, Cumhuriyet Halk Fırkası’nın ilk programı olarak kabul edilmektedir.

CHP ne zaman iktidar oldu?

CHP, 1923 yılından 1950 yılına kadar ülkeyi yönetmiştir. Bu dönem, “Tek Partili Dönem” olarak adlandırılmaktadır. Çünkü, karşısına herhangi bir muhalefet partisi çıkmamış, parti-devlet bütünleşmesi durumu yaşanmıştır.

Demokrat Parti (DP) ile yarıştığı 1946 yılındaki ilk çok partili seçimi kazanmış; ancak 1950 yılında yapılan seçimi kaybederek uzun bir süreden sonra muhalefete düşmüştü.

27 Mayıs 1960 Darbesi’nin ardından 1961 yılında yapılan seçimleri birinci sırada tamamlamış; ancak tek başına iktidar olacak çoğunluğu elde edemediği için Adalet Partisi (AP) ile koalisyon hükümeti kurmuştur.

CHP, 1965 yılındaki seçimlerde tekrardan ana muhalefete düştü. Bülent Ecevit liderliğinde girdiği 1973 yılındaki seçimleri birinci sırada tamamladı ve Milli Selamet Partisi (MSP) ile koalisyon hükümeti kurdu. Ancak bu koalisyon sadece 10 ay sürdü. 1978 yılında Ecevit liderliğinde yeniden bir hükümet kurulmuşsa da bu da bir önceki gibi uzun ömürlü olmadı ve 1979 yılında sonlandı.

CHP, en son 1979 yılında Ecevit’le kısa süren bir iktidar dönemi yaşamış ve bu tarihten sonra bir daha hiçbir zaman iktidara gelememiştir.