İttihat ve Terakki Cemiyeti nedir, nerede ve neden kuruldu?

Osmanlı Devleti’nin siyasi tarihinde önemli izler bırakmış olan İttihat ve Terakki Cemiyeti nedir? İttihat ve Terakki Cemiyeti nerede ve neden kuruldu? Amaçları neydi? Bu konuya ilişkin bilinmesi gerekenleri kısaca hazırladık.

İttihat ve Terakki Cemiyeti nedir?

İttihat ve Terakki Cemiyeti ya da daha sonraki adı ile İttihat ve Terakki Fırkası, Osmanlı Devleti’nde önce siyasi bir hareket olarak ortaya çıkmış, daha sonra ise siyasi parti hüviyetine ulaşmış bir yapılanmadır.

İttihat ve Terakki Cemiyeti nerede ve neden kuruldu?

İttihat ve Terakki’nin öncülü olan yapılanma İttihad-ı Osmani Cemiyeti‘dir. 1889 yılında Askeri Tıbbiye’de öğrenim gören dört öğrenci (Abdullah Cevdet, Mehmet Reşid, İbrahim Temo, İshak Sukuti) tarafından kurulmuştur. Genç Osmanlılar’dan etkilendiler ve onların eserlerini okudular. Osmanlı Devleti’nin parçalanacağı endişesini taşıyorlardı ve İkinci Abdülhamit’in yönetim politikasından hoşnutsuzlardı. İkinci Meşrutiyet’in yeniden ilan edilmesini istiyorlardı.

İlk toplantısını 12 kişiyle yapan cemiyet, burada yapılan oylamada Ali Rüşdi‘yi başkan olarak seçti. Yapılanma olarak İtalyan “Karbonari” adlı mason teşkilatını örnek almışlardı. Hücre yapılanmasına gidilmiş ve her bir üyeye sıra numarası verilmişti.

Cemiyet, kuruluşunun ardından öğrenciler arasında destek bulmaya başladı. Bu sırada iç eğitimlerine de önem verdiler ve Genç Osmanlılar‘ın önde gelen isimlerinin kitaplarını ve yazılarını okudular.

Cemiyet, ülkede baskı altında tutuluyordu. Bu sebeple bazı cemiyet üyeleri yurtdışına gitti ve orada cemiyetin yapılanmasını oluşturdu. Artık hem yurtiçinde hem de yurtdışında güçlü bir yapılanmaya sahiptiler. Yurtdışına giden üyelerden biri de olan Ahmet Rıza Bey‘di. Paris’e giden Ahmet Rıza Bey, cemiyetin en güçlü isimlerinden biri olacaktı.

Paris’te oluşturulan yapılanma ile Osmanlı Devleti’ndeki yapılanmanın birleşmesi sonucunda cemiyetin ismi İttihat ve Terakki Cemiyeti oldu. Cemiyetin yayın organı olarak “Meşveret” adında bir gazete çıkarılmaya başlandı.

Cemiyet tarafından bir hükümet darbesi planı yapıldı ve uygulanamadan açığa çıkarıldı. Bu olayın ardından cemiyetin önemli isimleri sürgüne gönderildi. İstanbul’daki faaliyetleri sekteye uğraması üzerine yurtdışındaki faaliyetlerine ağırlık verdiler. Bir süre Paris, Mısır, Brüksel ve Cenevre’de faaliyet gösterdiler.

4 Şubat 1902’de Paris’te Birinci Jön Türk Kongresi düzenlendi. Kongrede Ahmet Rıza Bey ve Prens Sabahattin’in öncülük ettiği iki grup arasında fikir ayrılığı yaşandı. Prens Sabahattin, yapılması planlanan ihtilale yabancı devletlerin de müdahelesinden yanayken, Ahmet Rıza Bey bu düşünceye katılmadı. Ahmet Rıza Bey, şiddet kullanımına ve yabancı devletlerin müdahalesine karşıydı.

Selanik’te İkinci Ordu ve Üçüncü Ordu’dan askerlerin de içinde yer aldığı Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile İttihat ve Terakki Cemiyeti 1907 yılında birleşti. İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1908 yılında İkinci Meşrutiyet‘in ilan edilmesini sağladı. 31 Mart Olayı’nın ardından İkinci Abdülhamit tahttan indirildi. 1912 yılında yapılan ve tarihe “sopalı seçimler” olarak geçen seçimleri, İttihat ve Terakki Fırkası kazandı.

1908 ile 1918 yılları arasında devlet yönetimine egemen olan İttihat ve Terakki Cemiyeti, Birinci Dünya Savaşı‘nda ağır bir yenilgi alınması üzerine dağıldı. Örgüt üyelerinin önemli bir bölümü Kurtuluş Savaşı’na katıldı.

İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri

İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi bazı isimler şöyle:

• Mustafa Kemal Atatürk
• Abdullah Cevdet
• Ali Fuat Cebesoy
• Mehmet Akif Ersoy
• Ziya Gökalp
• Halil Kut
• Hüseyin Cahit Yalçın
• Kazım Karabekir
• Nuri Conker
• Fethi Okyar
• Rauf Orbay
• Ömer Naci