Memduh Şevket Esendal’ın edebi kişiliği

Yazar, 1908 yılında Tanin gazetesinde yayımladığı Veysel Çavuş kitabıyla birlikte Türk edebiyatına girmiştir. Bunun ardından Çığır, Meslek, Vakit, Ulus gazeteleri ve Halka Doğru, Ülkü, Türk Dili, Hayat, Hisar gibi dergilerde hikâyeler neşretmiştir.

1908 – 1920 yılları arasındaki edebi hayatının birinci döneminde kaleme aldığı hikâye ve romanları önceki geleneğe bağlıdır. Okuyucuda merak duygusunu ön plana çıkaran eserlerinde Milli Edebiyat Dönemi’nin getirdiği etki büyük ölçüde görülmektedir. Bu dönemdeki eserlerinde tahliller, tasvirler ve tenkitler yoğundur.

Edebi hayatındaki ikinci dönemde de realist bir anlayışa sahip olan Memduh Şevket Esendal, Çehov tarzı hikâyenin edebiyatımızdaki öncü isimlerinden olmuştur. Sıradan insanları ve sıradan olayları işleyen bu hikâyelerini sade bir dille kaleme alındığını söylemek mümkündür. Bir başka deyişle o eserlerinde daha çok gündelik dile yakın bir dil kullanmıştır. Gözlemci – gerçekçi şekilde kaleme alınan bu eserler aynı zamanda sağlam bir dile de sahiptir.

Yazar hikâye ve romanlarında; evlilik, yozlaşma, tabakalaşma, aile hayatı gibi konuları işlemektedir. Onun hikâyelerinde genel olarak karamsarlık, acı, umutsuzluk yer almamaktadır. O daha ümit verici bir üslupla eserler oluşturur. Eserlerinde; duyarlılık, sevgi, dayanışma, çalışkanlık, saygı, vatan sevgisi, aile birliği gibi toplum için önemli olan değerlere değinmiştir.

İşlediği temalar ve kullandığı dilden hareketle onun Çehov ile benzerlik gösterdiğini söylemek mümkündür. Yalnızca değindiğimiz gibi Esendal, hikâyelerinde karamsar değildir ancak Çehov’un hikâyelerinde karamsar atmosferin izleri mevcuttur.

Onun hikâyelerinde genel olarak çocukların yer aldığını söylemek mümkündür. Büyükbaba, Çamaşırcı Kadın hikâyelerinde ebeveynlerini kaybetmiş çocukları işlemektedir. Hacı Dedemin Evi adlı hikâyesindeyse Türk toplumu içerisindeki aileyi ele almıştır. Rüştiye adlı bir diğer hikâyesinde eğitim sistemindeki baskılardan bahsetmektedir. Dövüş hikâyesinde zorbalığı işleyen yazar, İşin Dibi Bozulmuş adlı hikâyesinde de bir çocuk işçiyi konu alır.

Romanlarında ise Miras, Milli Edebiyat Dönemi’nin izlerini taşıyan bir eseridir. Hayatta iken basılan tek kitabı olan Ayaşlı ile Kiracıları toplumdaki yanlış batılılaşmayı konu edinmektedir. Eser, ilk olarak Vakit gazetesinde yayımlanmış daha sonra ise 1934 yılında kitap haline getirilmiştir. İsmail Çetişli bu eseri olay örgüsüne göre üç bölüme ayırarak incelemiştir. Yazarın bir diğer romanı ise Vassaf Bey’dir. Bu eser Esandal’ın ölümünden sonra yayımlanmıştır.

Eserler

A) Hikâyeleri: Hikâyeler Birinci Kitap, Hikâyeler İkinci Kitap (Bu iki kitap Otlakçı ve Mendil Altında adı ile yeniden basılmıştır.) Temiz Sevgiler, Ev Ona Yakıştı
B) Romanları: Miras, Ayaşlı ve Kiracıları, Vassaf Bey.
C) Hatıra: Tahran Anıları ve Düşsel Yazılar
Ç) Mektup: Kızıma Mektuplar, Oğullarıma Mektuplar.