Şanghay İşbirliği Örgütü nedir, üyeleri kimlerdir? (Kısaca)

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2022 yılındaki Şanghay İşbirliği Örgütü zirvesine katıldı. Erdoğan, “Hedefimiz Şanghay İşbirliği Örgütü’ne tam üyelik” ifadesini kullandı. Peki, Şanghay İşbirliği Örgütü nedir? Şanghay İşbirliği Örgütü üyeleri kimler? Şanghay İşbirliği Örgütü’nün amacı nedir? İşte Şanghay İşbirliği Örgütü hakkında kısaca bilinmesi gerekenler…

Şanghay İşbirliği Örgütü nedir?

Şanghay İşbirliği Örgütü, 26 Nisan 1996 tarihinde “Şanghay Beşlisi” adı ile kuruluşunu ilan etmiştir. Örgütün kurucu anlaşması “Sınır Bölgelerinde Askeri Güveni Derinleştirme Antlaşması“dır. Örgütün kurucuları ise Rusya, Çin, Kazakistan, Tacikistan ve Kırgızistan’dır. Bölgesel bir kuruluş olup, güvenlik konusunda işbirliği sağlamak amacıyla kurulmuştur. Örgütün merkezi Pekin’dir.

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün amacı nedir?

Örgütün kuruluş amacı, güvenlik konusunda bölgesel bir işbirliği sağlamak olarak belirtilmiştir. Fakat örgütün kuruluş sürecine ve liderlerin söylemlerine bakıldığında bununla sınırlı olmadığı açık bir şekilde görülmektedir.

Örgütün kuruluşu, Soğuk Savaş’ın ardından gündeme gelen ABD’nin liderliğindeki tek kutuplu dünya düzenine bir cevap olarak değerlendirilmektedir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de bu gerçeği saklamamış ve örgütün 2007 yılındaki zirvesinde tek kutuplu dünyanın kabul edilemeyeceğini söylemiştir.

Örgütün kuruluş sürecine bakıldığında şu durum görülmektedir: ABD, NATO bünyesinde başlattığı “Barış İçin Ortaklık” girişimi ile Orta Asya’da etkisini hızla artırıyordu. Bu durum ise Rusya’yı endişelendiriyordu. Öte yandan uzun bir zamandır “Barışçıl Yükseliş” politikası ile dünya politikasına karışmayacağını ilan eden Çin, artık yavaş yavaş bu politikasını bırakarak bir sonraki aşamaya geçme amacındaydı.

Şanghay İşbirliği Örgütü üyeleri

15 Haziran 2001 tarihinde Özbekistan’ın da katılımıyla birlikte üye sayısı altıya çıktı ve örgütün ismi Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) olarak değiştirildi.

Örgüte, uzun bir süredir yeni bir üye alınmıyordu. Bu sebeple zaman zaman sınırlı bir yapı olmakla da eleştiriliyordu. Bunu sonlandıran gelişme ise 2017 yılında yaşandı. O yıl, Hindistan ve Pakistan tam üye olarak örgüte alındı. Böylece üye sayısı sekize çıktı. Toparlamak gerekirse Şanghay İşbirliği Örgütü’nün üyeleri şu ülkelerdir: Rusya, Çin, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Hindistan, Pakistan ve İran.

Gözlemci ülkeler 

ŞİÖ’nün gözlemci ülkeleri şunlardır: Afganistan, Beyaz Rusya, Moğolistan.

ŞİÖ ülkeleri ile ikili ilişkileri iyi olan İran, uzun bir süredir tam üye olarak örgüte katılmak istemesine karşın, bu isteği karşılık bulmamıştı. Bunun sebebi olarak örgütün gelişim aşamasında ABD’nin tepkisini çekmek istememesi gösteriliyor. Ancak, 20221 yılında İran’ın tam süreci başlatılmıştı.

Diyalog ortağı ülkeler

ŞİÖ’nün diyalog ortağı ülkeleri şunlardır: Türkiye, Azerbaycan, Nepal, Ermenistan, Sri Lanka ve Kamboçya.

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün gücü

ŞİÖ, gözlemci üyeler de dikkate alındığında dünya nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturmaktadır.

ŞİÖ ülkelerinin yüz ölçümü, Avrasya’nın yüzde yetmiş beşini kaplamaktadır. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne üye olan Rusya ve Çin örgütün üyeleri arasında bulunuyor. Öte yandan nükleer silaha sahip olan (Rusya, Çin, Hindistan, Pakistan) üyeleri düşünüldüğünde; bu üyeler, dünyada nükleer silaha sahip ülkelerin neredeyse yarısını oluşturuyor. [1]

Türkiye, 2017 yılında ŞİÖ Enerji Kulübü’nün dönem başkanı olmuştur. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2022 yılında düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü zirvesinde, Şanghay İşbirliği Örgütü’ne üye olmayı hedeflediklerini söyledi.

Kaynakça

[1] Zehra Altundağ, “Geçmişten Günümüze Şanghay İşbirliği Örgütü“, Avrasya Etüdleri Dergisi, 2016, s.120,121